ارتباط گسترده‌اش با کشور ارمنستان به نفع جامعه شطرنج ما تمام شده است و در سفرهای خود به ارمنستان هرگز دست خالی نزد شاگردانش باز نمی‌گردد.
مدتی در فدراسیون شطرنج ایران مسئول کمیته آموزش بود و اکنون در مدرسه شطرنج تهران، آموزش می‌دهد. از شروع کار خود می‌گوید:«وقتی 15 ساله بودم در باشگاه آرارات، پدرم مسئول شطرنج باشگاه بود، بچه‌های کوچک را جمع می‌کردم و آموزش می‌دادم.
با اینکه در آموزش، ناشی بودم اما همان موقع هم بچه‌های باشگاه ما که شاگرد‌هایم بودند مقام می‌آوردند. به عنوان مثال همان زمان ، تیم نوجوانان آرارات اول شد.
خاچاطوریان ،موسس و پزشکیان مقام آوردند. واقعیت این است که آن زمان مربی خوبی نبودیم و امکانات خیلی کم بود اما آن قدر کار کردیم تا یاد گرفتیم.»
مربیگری را از چه کسی آموختید؟
- از اساتید مختلف آموختم. مثل آقای «ورژ اردیان» که سرمربی تیم ملی نوجوانان ارمنستان بود و شاگردهای معروفی مثل ولادیمیر هاکوپیان، سرگی موسسیان داشت که هر دو به مقام استاد بزرگی رسیدند.
آقای «اردیان» مربی مدرسه شطرنج باتوینیک و مربی تیم ملی بزرگسالان ارمنستان هم بود و اکنون سرمربی تیم ملی نوجوانان ارمنستان است. ایشان اصول آموزش شطرنج را به من آموختند. از استاد خسرو هرندی نیز بسیارآموختم. آقای «ملیکست خاچیان» به صورت حضوری و پاره‌وقت با من کار می‌کردند.
در این صورت شما با تعدد استاد موافقید؟
- خیر. به طور همزمان آموزش نمی‌دیدم. یکی شش ماه، دیگری یک سال به صورت متوالی مربی من بودند. من از بازیکنان خوب همیشه استفاده می‌کردم و می‌پرسیدم که در بچگی چه تمریناتی می‌کردند تا به بچه‌های کلاسم آموزش دهم. با آقای «آشوت نادانیان» ارتباط زیادی داشتم. از شاگردان ایشان «گابریل سارکیسیان» بود که اکنون استادی با ریتینگ بالای 2600 است.
هاملت تومانیان به عنوان یک مربی معروف است یا بازیکن؟
- به عنوان مربی. اما بازیکن هم هستم. سه بار با باشگاه آرارات به عنوان مربی و کاپیتان به مقام سوم لیگ برتر کشور دست یافتم. سال 74 قهرمان جوانان تهران شدم. عضو تیم ملی دانشجویان بودم. یک سال نایب قهرمان مسابقات جام رمضان شدم. به قهرمانی میز یک باشگاه تهران رسیدم. چهار سال بعنوان فینالیست کشور انتخاب شدم و همچنین مقام استاد فدراسیون جهانی شطرنج زیر نظر فیده را هم کسب نموده‌ام.
آیا ضروری است که مربی شطرنج یک بازیکن باشد؟
- بله. در فوتبال یا سایر رشته‌های ورزشی شاید ضروری نیست که یک مربی، بازیکن خوبی هم باشد، اما در شطرنج، مربی باید بازیکن خوبی هم باشد. اما این دلیل نمی‌شود تا هر بازیکن خوبی، بتواند مربی خوبی باشد.
با چه رده سنی کار می‌کنید؟
- همیشه با زیر 18 سال کار کرده‌ام.
آقای تومانیان ،شطرنج را ورزش می‌دانید یا هنر و یا علم؟
- شطرنج هنر نگرش است. در شطرنج می‌توان چیزهای زیادی را یاد گرفت تا در زندگی، انسان موفقی شد. می‌توان شطرنج را به چشم مدیریت نگاه کرد؛ مدیریتی که بین مهره‌ها ایجاد می‌کنید. می‌توان به چشم یک جنگ و مدیریت صحنه جنگ نگاه کرد.
البته شطرنج جنبه ورزشی و علمی هم دارد، اما شطرنج هنر درست فکر کردن است. وضعیت ها را در شطرنج می‌توان به راحتی به بچه‌ها به گونه‌ای آموخت که آنها تصور کنند مدیر یک شرکت هستند و باید وضعیت را بررسی کنند.
پس شطرنج تنها یک بازی نیست؟
- خیر. شطرنج ورای یک بازی است. با شطرنج می‌توان روی نگرش انسان‌ها تأثیر گذاشت و آن را اصلاح کرد. امروزه در خیلی از مدارس دنیا از آن بعنوان یک ابزار کمک آموزشی در کنار سایر دروس استفاده می‌شود.
در مورد تأثیر بر روی شطرنج بازان حرفه‌ای صحبت می‌کنید یا حتی بر روی مبتدی‌ها؟
- بازیکنان باید به درجه‌ای از آموزش برسند تا بازی روی نگرش آنها تأثیر بگذارد. در مورد اینکه می‌گویند شطرنج حافظه و تمرکز را تقویت می‌کند، من معتقدم بله شطرنج می‌تواند این قابلیت‌ها را ایجاد کند، اما نه شطرنج تفننی که در پارک‌ها بازی می‌شود. در واقع نوع نگرش ما این قابلیت‌ها را ایجاد می‌کند. به این منظور حداقل 2 تا 3 سال کار و تمرین لازم است.
آموزش شما چه تفاوتی با آموزش سایر مربیان دارد؟
من به بچه‌ها یاد می‌دهم از اشتباهات دیگران بیاموزند. انسان موفق انسانی است که از اشتباهات دیگران درس می‌گیرد ، انسان ناموفق از اشتباهات خودش می آموزد.بچه‌ها می‌توانند به درجه‌ای برسند که از طریق بررسی بازی‌های بزرگان به اندیشه آنها راه پیدا کنند و درست اندیشیدن را یاد بگیرند و این دستاورد کمی نیست.
چقدر به برد و باخت اهمیت می‌دهید؟
- بچه‌هایی که با آنها کار می‌کنم با مقام‌های کوچک شاد نمی‌شوند. آنها جاه‌طلب‌تر شده‌اند.
جاه‌طلبی فکر نمی‌کنید موجب شده ورزش برای ورزش فراموش شود؟
- منظور من بیشتر جاه‌طلبی در زندگی است و انگیزه برای پیشرفت و حرکت، نه فقط جاه‌طلبی در خود شطرنج.
نظر شما درباره بازی در پارک‌ها چیست؟
- بچه‌ها اینجا اصول را یاد می‌گیرند و در پارک‌ها و یا منزل با بزرگترها بازی می‌کنند و آنها را هم می‌برند. بازی در پارک‌ها و تفننی خوب است اما باعث پیشرفت نمی‌شود.
نسبت به ثبت کردن بازی حساس هستید یا خیر؟
- شطرنج را برای شطرنج، بازی می‌کنیم. ثبت کردن برای آنالیز است. من در مورد ثبت کردن سخت گیر نیستم.
در مورد بازی سریع نظرتان چیست؟
- بچه‌هایی که در بازی معمولی، سریع بازی می‌کنند، دلیلی برای فکر کردن ندارند. دانشی به او نداده‌ایم و از او می‌خواهیم بنشیند و فکر کند! باید دانش او بیشتر باشد تا بیشتر فکر کند. راجع به جاگیری سوارها، همکاری مهره‌ها، .... اگر اینها را نیاموخته باشد به چه فکر کند؟! طبیعتاً تند بازی می‌کند.
ولی اگر منظور شما بیلیتس است، من بچه‌ها را از بیلیتس منع نمی‌کنم. همه جای دنیا بچه‌ها و بزرگترها بیلیتس بازی می‌کنند. بیلیتس یا بازی سریع شطرنج، نوعی بازی تفریحی است که مزایایی هم دارد و می‌تواند تکنیک و قدرت محاسبه را بهبود داده و دید بازیکن را وسیع‌تر کند.
از شاگردان مو‌فق‌تان چند نفر را نام ببرید؟
- غزل حکیمی فرد، پویا ایدنی،آیدا رادفر، احمد عسگری زاده، درسا درخشانی،رستم بهمردی و امین قهری از شاگردان من هستند.
وضعیت مربیگری شطرنج در ایران چگونه است؟
- تعداد مربی خوب، بسیار کم است. تعداد زیادی مربی داریم اما کیفیت آموزش پایین است. مربیانی مانند استاد نجیب و سیامک آزادواری علاوه بر استعدادیابی، پایه‌های خوبی برای بچه‌ها ایجاد می‌کنند.
آیا باید از کشورهای دیگر برای بچه‌ها مربی آورد؟
- خیر. من فکر می‌کنم باید مربی‌های داخلی آموزش ببینند. در شهرستان‌ها استعدادهای خوبی داریم که حتی عضو تیم ملی هستند اما در یک حد مانده‌اند و پیشرفت نکرده‌اند ،چون مربی قوی‌تری نداشتند.
کدام شهرستان از نظر مربی وضعیت بهتری دارد؟
- مشهد در زمینه آموزش قوی شده، چون مربی‌های پیگیر و جوان دارد؛ مربیانی مانند جمال حسینی عطار و یا شهرام سالاری که با من ارمنستان آمدند و با آقای اردیان هم کار کردند. زمانی که مسئول کمیته آموزش فدراسیون شطرنج بودم پیشنهاد دادم آماری از مربیان زیر 35 سال و دارای ریتینگ بالای 2100 بگیرند که روی آنها کار کنیم. اما متاسفانه تنها به صدور کارت مربیگری اکتفا می‌شود. داشتن کارت مربیگری درد ما را درمان نمی‌کند و اهمیتی ندارد.
آیا شرح درس مدونی در فدراسیون وجود دارد؟
- شاید وجود داشته باشد ولی کافی نیست. برای تهیه شرح درس باید مربیان حرفه‌ای آورد.
نظر شما راجع به برگزاری اردوی آمادگی بازیکنان پیش از مسابقات چیست؟
-هیأت‌ها باید بخش گسترده‌ای را حمایت کنند و فدراسیون در حد ملی حمایت کند. اما هیأت‌ها چون بودجه و انگیزه ندارند، نمی‌کنند. در ضمن اردو باید در طول سال باشد. باید نسبت به بچه‌های تیم ملی پیگیر باشند.
نکته دیگر اینکه، باید در اردو‌ها مربیان ضعیف هم حضور داشته باشند تا از مربیان قوی‌تر روش آموزش را بیاموزند. در این صورت به طور همزمان هم بچه‌ها آموزش می‌بینند، هم مربی‌ها روش تدریس را یاد می‌گیرند.در ارمنستان یک اردو که می‌گذارند، مربی خوب می‌آورند، مربی ضعیف هم می‌آورند و می‌گویند این مربی فقط در کلاس بنشیند و گوش کند. مربی ضعیف‌تر کامپیوترش را می‌آورد، سریع یادداشت برمی‌دارد و در نتیجه کلاس بسیار مفیدی برگزار می‌شود.
پس باید مربیان شطرنج ایرانی ما قوی شوند تا شاگردان قوی تربیت کنند؟
- بله. از هر ده هزار نفر که جذب شطرنج می‌شوند، هزار نفر علاقه‌مند می‌شوند،صد نفر استاد بین‌المللی ، ده نفر استاد بزرگ و یک نفر قهرمان جهان می‌شود. اینجا نه جذب می‌کنیم و نه آموزش می‌دهیم. این همه علاقه‌مند وجود دارد اما چیزی نمی‌شوند. چون مربیان خوبی آنها را آموزش نمی‌دهند. ما قصد داریم که این کار را در مدرسه شطرنج تهران انجام بدهیم و کلاس‌های مربیگری ویژه برگزار کنیم.
هر وقت در مورد مربی خارجی صحبتی شده، می‌گویند هاملت تومانیان هست. چرا مربی خارجی بیاوریم! حالا از هاملت تومانیان می‌پرسیم، مربی خارجی لازم است یا خیر؟
- مربی می‌آید یک هفته یا ده روز در ایران می‌ماند و با تیم ملی کار می‌کند. اما پایه‌های ضعیف را چه کنیم؟! این مشکل با مربی خارجی کوتاه مدت برای بچه‌ها حل نمی‌شود. باید مربیان داخلی را آموزش دهیم.
در مورد نتایج مسابقات آسیایی نظرتان چیست؟
- نمی‌توان توقع نتایج بهتری از آنچه حاصل شد، داشت. چون با رده‌های سنی کار نشده است. برخی بچه‌ها هم با هوش و استعداد خود مقام می‌آورند. اما ببینید هندی‌ها چقدر مسابقه برگزار می‌کنند، مربی می‌آورند، مربی‌های پایه را قوی کرده‌اند، یا چینی‌ها را ببینیم که کجا رسیده‌اند.
امسال اصلاً مسابقات آسیایی نیامدند چون آسیا را قبول ندارند و در حد خودشان نمی‌دانند. بیست سال پیش چشم انداز بیست ساله برای شطرنج تهیه کردند، برای سه ورزش فکری در مدارس برنامه‌ریزی کردند که بصورت انتخابی بچه‌ها یکی را انتخاب کنند و اغلب، شطرنج را انتخاب می‌کنند.
نتیجه‌اش این است که امروز می‌بینیم در المپیاد جهانی ایتالیا ، چین در گروه دختران سوم و در گروه پسران دوم شد. حالا هم طرح سی ساله آنها برای شطرنج شروع شده است. ما هم باید عمل کنیم.
ویژگی مربی خوب؟
-پیگیری روی بچه‌ها، اخلاق خوب، مربی شخصیت خود را به بچه دیکته می‌کند پس شخصیت او بسیار مهم است.
شما به تازگی از مسابقات قهرمانی جهان در رده‌های سنی ( گرجستان و ارمنستان) بازگشتید، بازی‌ها چطور بود؟ آیا فاصله بازیکنان ما با بازیکنان سایر کشورها بیشتر شده یا کمتر؟
سطح مسابقات با توجه به سرمایه‌گذاری کشورها در سال‌های اخیر و عمومی کردن آن افزایش یافته است. در کشور ما برای فدراسیون‌های ورزشی، بیشتر کسب مقام قهرمانی مهم است و شطرنج هم از این قضیه مستثنی نیست.
اما چنانچه جنبه‌های همگانی شطرنج به عنوان یک ورزش مفید برای کودکان، در نظر گرفته شود و به مقام‌های زودگذر توجه نشود، در دراز مدت می‌توانیم نتایج خیلی خوبی بگیریم.متاسفانه فاصله‌ها بیشتر شده است و بطور مثال سید جواد علوی که زمانی به مقام قهرمانی زیر ده ساله‌های جهان دست یافته بود، هر چند در این مسابقات به مقام استاد بین‌المللی رسید، اما هم اکنون نسبت به هم سن و سالان خود که استاد بزرگ شده‌اند و زمانی از او ضعیف‌تر بوده اند عقب مانده است.
از نتایج بچه‌های ایرانی در مسابقات قهرمانی جهان راضی هستید؟
- به عنوان یک ایرانی خیلی دوست داشتم کشورم نتایج بهتری کسب می‌کرد ولی با توجه به امکانات موجود نمی‌توان توقع زیادی داشت.
